ΕΠΙΚΤΗΤΟΥ

ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΝ

Μετάφραση, προλεγόμενα: Αρ. Καμπάνης

 

Το “Εγχειρίδιον” δεν είνε γραμμένον από τον ίδιον τον Επίκτητον. Όπως ο Σωκράτης, όπως ο Ιησούς, και ο Επίκτητος δεν αφήκε σύγγραμμα κανένα. Αι σωζόμεναι “Διατριβαί,” μαζί με τας οποίας και το “Εγχειρίδιον” που είνε ωσάν η σύνοψις της Επικτητείου φιλοσοφίας, οφείλονται εις μαθητήν του Επικτήτου, τον Φλάβιον Αρριανόν.

Ακριβώς να καθορίσωμεν τον καιρόν της γεννήσεως τον Επικτήτου δεν δυνάμεθα. Γνωρίζομεν, ότι εζούσε κατά την εποχήν του Νέρωνος (54—68), του Ουεσπασιανού, του Τραϊανού (98—117). Γεννηθείς εις την Ιεράπολιν της Φρυγίας, δούλος τον Επαφροδίτου, διήκουσε τα μαθήματα του Μουσονίου Ρούφου, ακμάσαντος εις τον καιρόν τον Νέρωνος. Απελευθερωθείς επηγγέλθη τον φιλόσοφον. Ελθών εις την Ρώμην διέμεινε μέχρι της εποχής που ο Ουεσπεσιανός διώρισεν εκείθεν τους φιλοσόφους, υπόπτους δι' αισθήματα δημοκρατικά. Επήγεν ακολούθως εις την Νικόπολιν της Ηπείρου, όπου διέμεινε διδάσκων μέχρι των χρόνων τον Αδριανού.

Φιλοσοφία, της οποίας οπαδός και μέγας αναμορφωτής υπήρξεν ο Επίκτητος, είνε η στωική, ονομασθείσα τοιουτοτρόπως από την Στοάν των Αθηνών, εις την οποίαν εδίδαξεν ο ιδρυτής της Σχολής Ζήνων. Ο Κλεάνθης —του οποίου σώζεται ο υψηλός προς τον Δία ύμνος—, ο Χρύσιππος έπειτα είναι οι μεγάλοι συνεχισταί της στωικής διδασκαλίας. Ο Κικέρων εις την ηθικήν του, ο Σενέκας και προ πάντων ο Μάρκος Αυρήλιος είνε οι Ρωμαίοι αντιπρόσωποι της αιρέσεως.

Με ολίγας λέξεις: η φιλοσοφία των στωικών είνε μία πανθεϊκή φιλοσοφία, της οποίας πάρισον είνε η φιλοσοφία του Εβραίου Σπινόζα. Θέτουσα την ευτυχίαν όχι εις την ηδονήν, όπως οι Επικούρειοι, αλλά εις την την αρετήν, —εις το ομολογουμένως τη φύσει ζην—, εις την καταφρόνησιν των αισθησιακών απολαύσεων, διδάσκει την απάθειαν και την αταραξίαν, είνε ωσάν η άρνησις τον ανθρωπίνου πόνου και της ανθρωπίνης ηδονής. Φιλοσοφία λοιπόν μαζί ασκητική και στρατιωτική. Και επομένως όχι επαρκώς ανθρωπίνη. Εις την θηλυκήν όμως αυτήν εποχήν, που το πάθος απεμώρανε το νευρικόν μας σύστημα, η ανάγνωσις του “Εγχειριδίον”, του οποίου μετάφρασιν επιχειρούμεν εδώ, αν δεν μας πείση περί της μηδαμινότητος της οδύνης, όπως και της ηδονής, θα είνε ικανή όμως να μας κάμη σκληρούς, δυνατούς περισσότερον, θηλυκούς ολιγώτερον, ευρίσκοντας μέσα εις την καρτερίαν την μεγάλην ανακούφισιν. Την αξίαν του “Εγχειριδίου” θα κρίνουν οι αναγνώσται. Την ταχείαν, αδυσώπητον διαλεκτικήν του. Την στρατιωτικήν έκφρασιν του. Την μαθηματικήν ακρίβειαν του κάθε τι. Την ασκητικήν λιτότητα και ξηρότητα. Γράψιμον ουδόλως συναισθηματικόν κ' εν τούτοις συγκινούν, διότι θέλει να μας συνδιαλλάξη με την σοφήν Μοίραν, που διέπει και δίδει τον ένα σκόπιμον ρυθμόν εις το σύμπαν.

Το “Εγχειρίδιον” μετέφρασεν Ιταλιστί ο Ιάκωβος Λεοπάρδης. Και ο Γάλλος φιλόσοφος Γκυγιώ εις την Γαλλικήν. Αλλ' αι μεταφράσεις του εις κάθε γλώσσαν είνε άπειροι. Ανέφερα τας ανωτέρω διά το εξαιρετικόν των μεταφραστών.

Η γλώσσα τον “Εγχειριδίου” είνε η κοινή λεγομένη Ελληνική της Ρωμαϊκής εποχής, εποχής ολίγον έπειτ' από τότε που εγράφη η “Καινή Διαθήκη”. Το κείμενον δεν παρουσιάζει αισθητώς διαφόρους γραφάς. Και η μετάφρασις εις πολλά μέρη δεν είνε παρά απλή διασάφησις ή απλούστευσις του κειμένου, ακόμη και μία αντικατάστασις κάπου κάπου των τεχνικών όρων, από τους οποίους βρίθουν τα συγγράμματα των Στωικών. Κάτωθεν της μεταφράσεως θέτω παρατηρήσεις περί των διαφόρων εκδοχών, ή επεξηγώ μερικούς όρους, τους οποίους δεν ημπορούσα ν' αντικαταστήσω με νέας λέξεις χωρίς να παραβλαφθή η ακρίβεια του κειμένου.

ΑΡ. ΚΑΜΠΑΝΗΣ
Εκδόσεις "ΦΕΞΗ", χχ

 

Αρχή σελίδας
Μικρός Απόπλους
http://www.mikrosapoplous.gr/
Ιούλιος 2003